Αντισύλληψη στην Εφηβεία και Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα

Γράφει ο
Δρ. Ευθύμιος Κ. Δεληγεώρογλου
Μαιευτήρας Γυναικολόγος
Ομ. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Διευθυντής Τμήματος Παιδικής & Εφηβικής Γυναικολογίας, Παίδων ΜΗΤΕΡΑ

Η εφηβεία αποτελεί μια περίοδο κατά την οποία επισυμβαίνουν πολλές σωματικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές αλλαγές σε ένα σχετικά μικρό χρονικό διάστημα.

Σε αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται η σεξουαλικότητα των νεαρών κοριτσιών, καθιστώντας την έφηβη ιδιαίτερα ευάλωτη τόσο σε μια ανεπιθύμητη κύηση όσο και στη μετάδοση κάποιου Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενου Νοσήματος (ΣΜΝ). Είναι ιδιαίτερα σημαντικό πως όλα αυτά επισυμβαίνουν παράλληλα με μια διαρκώς μειούμενη μέση ηλικία έναρξης των σεξουαλικών επαφών τα τελευταία χρόνια, που δεν παρατηρείται μόνο στη χώρα μας, αλλά και παγκοσμίως, κρίνοντας επιτακτική την ανάγκη ορθής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και ενημέρωσης των εφήβων γύρω από τις αντισυλληπτικές επιλογές τους.

Έναρξη σεξουαλικής δραστηριότητας πριν τα 17

Τα ανωτέρω επιβεβαιώνονται και από μελέτες, καθώς στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Η.Π.Α.), το 42% των εφήβων ξεκινούν τις σεξουαλικές επαφές τους πριν τα 19 έτη, ενώ σε αναφορές άλλων μελετών, αυτό το ποσοστό αγγίζει το 71%. Η Ελλάδα, ως αναπτυγμένη χώρα του δυτικού πολιτισμού, δε θα μπορούσε να αποκλίνει αυτής της τάσης. Μολονότι οι μελέτες είναι λίγες, φαίνεται πως περίπου οι μισές έφηβες ξεκινούν τη σεξουαλική τους ζωή πριν τα 17 έτη, ενώ υπάρχουν μελέτες που δείχνουν πως το 73% των εφήβων 14 έως 16 ετών, είχαν μιας κάποιας μορφής σεξουαλική δραστηριότητα. Αυτά τα στοιχεία, μας κάνουνε να συνειδητοποιούμε ολοένα και περισσότερο, πόσο αναγκαία είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των εφήβων στην Ελλάδα.

Σε αυτά τα δεδομένα, έρχονται να προστεθούν αυτά από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), όπου αναφέρεται πως κάθε χρόνο καταγράφονται περίπου 75 εκατομμύρια ανεπιθύμητες κυήσεις παγκοσμίως, εκ των οποίων τα 8 εκατομμύρια οφείλονται σε αποτυχία της χρησιμοποιηθείσας αντισυλληπτικής μεθόδου, ενώ παράλληλα περίπου 350 εκατομμύρια ζευγάρια υπολογίζεται ότι στερούνται θεμελιωδών γνώσεων πάνω σε θέματα αντισύλληψης. Καθημερινά στον κόσμο πραγματοποιούνται 55 χιλιάδες επισφαλείς εκτρώσεις που ευθύνονται για τον θάνατο 200 γυναικών και για πλειάδα άλλων επιπλοκών. Στη σύγχρονη εποχή είναι πλέον διαθέσιμες αρκετές αντισυλληπτικές μέθοδοι, και μέσω αυτών τα ζευγάρια έχουν την δυνατότητα να μετριάζουν έως και να εξαλείφουν την πιθανότητα ανεπιθύμητης – απρογραμμάτιστης κύησης, έτσι ώστε κάθε παιδί να είναι ένα επιθυμητό παιδί.

Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (ΣΜΝ)

Επιπλέον, τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (ΣΜΝ) απασχολούν ιδιαιτέρως τους επαγγελματίες υγείας ανά τον κόσμο, καθώς πολλά από αυτά μπορούν ευκόλως να προληφθούν ή να θεραπευθούν. Κάθε χρόνο παρατηρούνται παγκοσμίως 448 εκατομμύρια νέες λοιμώξεις  θεραπευσίμων ΣΜΝ (σύφιλη, χλαμύδια, γονόρροια, τριχομονάδες) σε γυναίκες ηλικίας 15-49 ετών, ενώ σε αυτά δεν συμπεριλαμβάνονται άλλα ΣΜΝ, όπως ο ιός HIV και ο ιός HPV, που εξακολουθούν να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Παράλληλα, είναι ο κύριος λόγος αναστρέψιμης υπογονιμότητας μεταξύ των γυναικών, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες αποτελούν μία από τις πέντε συχνότερες αιτίες για τις οποίες οι έφηβοι προσέρχονται στον ιατρό.

Οι έφηβοι πιο ευάλωτοι στις λοιμώξεις

Οι έφηβοι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν από κάποιο ΣΜΝ γιατί έχουν πολλαπλούς σεξουαλικούς συντρόφους, σύντομες σχέσεις, διάθεση για πειραματισμό και είναι πιο ευάλωτοι στις λοιμώξεις. Υπολογίζεται μάλιστα πως 1 στους 4 σεξουαλικά ενεργείς εφήβους παγκοσμίως έχει μολυνθεί από κάποιο ΣΜΝ, ενώ περίπου 60% των νέων περιστατικών λοιμώξεων και 50% των ασθενών με HIV σε όλο τον κόσμο, ανήκουν σε αυτήν την πληθυσμιακή ομάδα.

Ποια είναι τα συχνότερα νοσήματα;

Τα πιο συχνά ΣΜΝ στην εφηβεία προκαλούνται από βακτήρια (Χλαμύδια, Γονόρροια, Σύφιλη), Ιούς (Έρπης HSV, Ανθρωπίνων Θηλωμάτων HPV, Ανοσοανεπάρκειας HIV / AIDS, Ηπατίτιδα Β HBV, Ηπατίτιδα C HCV) και Πρωτόζωα (Τριχομονάδα). Η συνήθης συμπτωματολογία στις έφηβες αφορά σε: κνησμό του αιδοίου, άλγος, διόγκωση ή  εμφάνιση φυσαλίδων, στα γεννητικά όργανα, στον πρωκτό ή στο στόμα, κολπική υπερέκκριση δύσοσμη ή μη, αίσθημα πληρότητας στον κόλπο, άλγος υπογαστρίου και συχνουρία ή/και δυσουρία. Ωστόσο, κάποια συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν εβδομάδες ή μήνες μετά από την επαφή.

Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV)

Το συχνότερο ΣΜΝ παγκοσμίως είναι ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV), ένας DNA ιός, του οποίου έχουν αναγνωρισθεί περισσότεροι από 200 διαφορετικοί ορότυποι. Τουλάχιστον 80% των γυναικών θα έχει μολυνθεί με τον ιό HPV μέχρι την ηλικία των 50 ετών, ενώ ανιχνεύεται σε ποσοστό μεγαλύτερο από 99% των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Από το 2002 έχει ξεκινήσει η εφαρμογή εμβολίων με στόχο την πρωτογενή πρόληψη έναντι της HPV λοίμωξης. Στην εφαρμογή αυτών των εμβολίων, που εντάσσεται στο πλαίσιο ενός Διεθνούς προγράμματος, συμμετείχε από την Ελλάδα το Τμήμα Παιδικής – Εφηβικής  Γυναικολογίας & Επανορθωτικής Χειρουργικής της Β΄ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο «Αρεταίειο» Νοσοκομείο με κύριους ερευνητές τους Καθηγητές κκ. Γεώργιο Κρεατσά και Ευθύμιο Δεληγεώρογλου και από την ανάλυση των δεδομένων μας, μαζί με 22 άλλα Ερευνητικά Κέντρα παγκοσμίως, επιβεβαιώθηκε η αποτελεσματικότητα, η ασφάλεια, και η καλή ανοχή των εμβολίων στα  άτομα που συμμετείχαν στην μελέτη.

Ποιες αντισυλληπτικές επιλογές έχουν οι έφηβοι;

Όσον αφορά τις αντισυλληπτικές μεθόδους, αυτές μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες:

1. τις μη παρεμβατικές μεθόδους (π.χ. διακοπτόμενη συνουσία, αποχή, κ.λ.π.)
2. τις μεθόδους φραγμού (ανδρικό προφυλακτικό, τραχηλικό κάλυμμα, κ.λ.π.)
3. τις ορμονικές μεθόδους (αντισυλληπτικό δισκίο, κολπικός δακτύλιος, επείγουσα αντισύλληψη κ.λ.π.)
4. τις άλλες μεθόδους (ενδομήτριο σπείραμα)

Στην Ελλάδα, η συχνότερα χρησιμοποιούμενη αντισυλληπτική μέθοδος από τους έφηβους είναι η διακοπτόμενη συνουσία, μετά ακολουθεί το ανδρικό προφυλακτικό, ενώ τα ποσοστά χρήσης του αντισυλληπτικού δισκίου αγγίζουν μόλις το 3,5-4%, σε αντίθεση με τις Η.Π.Α., όπου το ποσοστό αυτό φτάνει στο 45%. Παράλληλα, άλλες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται ευρέως σε άλλες χώρες, όπως το διαδερμικό αυτοκόλλητο, η ενέσιμη αντισύλληψη (DMPA), ο κολπικός δακτύλιος, το κολπικό διάφραγμα και το τραχηλικό κάλυμμα, έχουν μικρή έως μηδαμινή χρήση στη χώρα μας.

Η χρήση της διακοπτόμενης συνουσίας, όπως ήδη αναφέρθηκε κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των εφήβων στην Ελλάδα με ποσοστό κοντά στο 40%. Μάλιστα, το ποσοστό μιας ανεπιθύμητης κύησης με τη χρήση αυτής της μεθόδου αγγίζει το 20% ανά έτος, ενώ δεν παρέχεται καμία προστασία από τα ΣΜΝ. Το ανδρικό προφυλακτικό, που αποτελεί τη δεύτερη χρησιμοποιούμενη μέθοδο μεταξύ των εφήβων στη χώρα μας, πλεονεκτεί στην προστασία έναντι των ΣΜΝ, ενώ αγοράζεται εύκολα από τους έφηβους χωρίς να απαιτείται ιατρική συνταγή. Το ποσοστό αποτυχίας του, όταν χρησιμοποιείται ιδανικά είναι 2%, ενώ με την τυπική χρήση φτάνει το 18%, ποσοστό που μπορεί να είναι ακόμα υψηλότερο στους εφήβους. Είναι σημαντικό να αναφερθεί, πως λιγότεροι από τους μισούς εφήβους που το χρησιμοποίησαν αρχικά στις σεξουαλικές επαφές τους, συνεχίζουν να το χρησιμοποιούν μετά από ένα χρόνο.

Ορμονικές μέθοδοι αντισύλληψης

Όσον αφορά τις ορμονικές μεθόδους αντισύλληψης, το αντισυλληπτικό δισκίο (ΑΔ) κατέχει την τρίτη θέση παγκοσμίως, μολονότι τα ποσοστά του είναι πολύ χαμηλά στη χώρα μας. Το ποσοστό αποτυχίας του με την ιδανική χρήση είναι μόλις 0,1%, ωστόσο η αναγκαιότητα καθημερινής λήψης αυξάνει αυτό το ποσοστό σε 6-8% μεταξύ των εφήβων. Μολονότι, το κύριο μειονέκτημά του είναι η μη προστασία από τα ΣΜΝ, πλεονεκτεί σε πολλά επίπεδα. Συγκεκριμένα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως θεραπεία για την αντιμετώπιση της δυσμηνόρροιας και του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου, ως θεραπεία της δυσλειτουργικής αιμορραγίας της μήτρας, ενώ παράλληλα, βελτιώνουν την ακμή και το δασυτριχισμό στο πλαίσιο της θεραπείας του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών. Τα ΑΔ δεν πρέπει να χορηγούνται εφόσον δεν πληρούνται τα κριτήρια (WHO | Medical eligibility criteria for contraceptive use) που έχουν διατυπωθεί αναλυτικά από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας.

Επιπρόσθετα, είναι πολύ ενδιαφέρον, πως υπάρχουν ορμονικές μέθοδοι, που έχουν προσαρμοστεί στον τρόπο ζωής και τις ανάγκες των εφήβων και των γυναικών. Μία από αυτές είναι ο κολπικός δακτύλιος, που περιέχει το οιστρογόνο αιθινυλοιστραδιόλη και το προγεσταγόνο ετονογεστρέλη. Τοποθετείται στον κόλπο της εφήβου για διάστημα 3 εβδομάδων και αφαιρείται για μια εβδομάδα, στην οποία η έφηβη έχει εμμηνορρυσία. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναφερθούμε και σε αυτό που από πολλές εταιρείες παγκοσμίως θεωρείται το μέλλον την αντισύλληψης για τις έφηβες, τις επονομαζόμενες μακράς διάρκειας αναστρέψιμες αντισυλληπτικές μεθόδους. Υπάρχουν δύο είδη ενδομητρίων σπειραμάτων (IUDs), που παρέχουν μακράς διάρκειας αντισυλληπτική δράση και τοποθετούνται εντός της ενδομήτριας κοιλότητας, κατάλληλα για έφηβες που έχουν ξεκινήσει τις σεξουαλικές τους επαφές. Το ένα εξ’ αυτών εμπεριέχει χαλκό, ενώ το άλλο εκλύει λεβονοργεστρέλη.

Συμπερασματικά

Είναι σημαντικό να επικεντρωθούμε στην προαγωγή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των εφήβων. Η συμβουλευτική και η εκπαίδευση των εφήβων αποτελούν τα μοναδικά μας όπλα απέναντι στη μάστιγα των ανεπιθυμήτων κυήσεων, των εκτρώσεων και των Σεξουαλικώς Μεταδιδομένων Νοσημάτων. Θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στην ενημέρωσή τους γύρω από κάθε αντισυλληπτική μέθοδο, με ιδιαίτερη μνεία στην ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους. Στην κορυφή αυτής της ενημέρωσης θα πρέπει να βρίσκεται το ανδρικό προφυλακτικό, ενθαρρύνοντας τους εφήβους να το χρησιμοποιούν σε κάθε σεξουαλική τους επαφή, ώστε να μειωθούν στο ελάχιστο τα κρούσματα των Σεξουαλικώς Μεταδιδομένων Νοσημάτων. Παράλληλα, θα πρέπει να προάγεται και να προτείνεται ο συνδυασμός του με κάποια ορμονική η μακράς διάρκειας αντισυλληπτική μέθοδο, ώστε οι έφηβοι να αποφεύγουν το ενδεχόμενο μιας ανεπιθύμητης κύησης και εν προκειμένω μιας πιθανής τεχνητής έκτρωσης.