Αιφνίδιος καρδιακός θάνατος: το απόλυτο λάθος της φύσης ή… όχι;

Η συντριπτική πλειονότητα των αιφνίδιων θανάτων, διαπιστωμένα πλέον, οφείλεται σε σοβαρά καρδιακά προβλήματα. Εύλογα η ιατρική κοινότητα προβληματίζεται και εργάζεται για να εντοπιστούν οι ομάδες υψηλού κινδύνου και να οριστούν τα κατάλληλα μέτρα πρόληψης. Τι γνωρίζουμε, όμως, συνολικά για το θέμα;

Γράφει ο
Παναγιώτης Βάρδας
Καθηγητής Καρδιολογίας, Υπεύθυνος – Συντονιστής Τομέα Καρδιάς Ομίλου ΥΓΕΙΑ

Ο Ύπνος, ο Μόρος και ο Θάνατος, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, υπήρξαν όλα παιδιά της Νύχτας. Στους εκκλησιαστικούς ψαλμούς, ο αιφνίδιος θάνατος αφορίζεται σαν ένα απευκταίο γεγονός, ταυτόχρονα με άλλα δεινά του ανθρώπου και των ανθρώπινων κοινοτήτων, όπως οι σεισμοί, οι λιμοί και οι καταποντισμοί. Στους σύγχρονους χρόνους και ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες, η σημασία του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου έχει αναδειχθεί σημαντικά, αφού αναδεικνύεται ως η πρώτη αιτία θανάτου διεθνώς. Παράλληλα, έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι έγκυρης και ακριβούς διάγνωσης του προβλήματος, όπως και αντιμετώπισης, για ένα σημαντικό αριθμό ανθρώπων.

Με βάση όλη την προηγούμενη αποτίμηση, γίνεται φανερό ότι ο αιφνίδιος θάνατος είναι ένα τεράστιο κοινωνικό και ατομικό γεγονός, συχνό στην εμφάνισή του και συγκλονιστικό στις επιπτώσεις του. Εύλογα, ο αναγνώστης αυτού του κειμένου θα εστιάσει το ενδιαφέρον του στις ακόλουθες κύριες ενότητες, τις σχετικές με τον αιφνίδιο θάνατο.

• Τα αίτια και τον τρόπο εμφάνισής του,
• Τη συχνότητά του και τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων στους οποίους κυρίως συμβαίνει.
• Τις σύγχρονες μεθοδολογίες και θεραπείες, πρόληψης ή και αντιμετώπισής του.

Θα εστιάσουμε με απλό και συνοπτικό τρόπο σε όλα τα προηγούμενα ως εξής:

(1) Τα αίτια και ο τρόπος εμφάνισης του αιφνίδιου θανάτου

Συνηθέστατα, σε ένα ποσοστό γύρω στο 80%, ο αιφνίδιος θάνατος (δηλαδή αυτός που συμβαίνει πολύ ξαφνικά, μέσα σε λίγα λεπτά ή αναπάντεχα, στη διάρκεια του ύπνου) οφείλεται σε σοβαρότατες επιμένουσες αρρυθμίες της καρδιάς, όπως ο κοιλιακός πτερυγισμός και η κοιλιακή μαρμαρυγή. Σπανιότερα, ο αιφνίδιος θάνατος οφείλεται σε οξεία ρήξη της αορτής, του μυοκαρδίου ή ίσως σε σοβαρότατες βραδυκαρδίες. Αντίθετα, τα οξεία αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, μολονότι συχνά οδηγούν στον θάνατο, δεν οδηγούν σε αιφνίδιο θάνατο.

Θεωρώ ότι η κοιλιακή μαρμαρυγή, αυτή η θανατηφόρος αρρυθμία που αποδιοργανώνει το μυοκάρδιο της καρδιάς σε ελάχιστα κλάσματα του δευτερολέπτου, είναι το μεγαλύτερο σφάλμα της φύσης. Είναι αδιανόητο να αποδιοργανώνεται ο σημαντικότερος μυς του σώματος, το μυοκάρδιο, με τέτοια ευκολία.

(2) Στατιστικές και χαρακτηριστικά αυτών που αναπτύσσουν αιφνίδιο θάνατο.

Υπολογίζεται ότι συμβαίνουν στην Ευρώπη 3-4 αιφνίδιοι θάνατοι σε κάθε πληθυσμό 2.000 ανθρώπων ετησίως.  Οι άνθρωποι που αναπτύσσουν κακοήθεις θανατηφόρες αρρυθμίες, θα μπορούσαν να διακριθούν σε δύο ομάδες: αυτούς που έχουν γνωστό πρόβλημα στην καρδιά, όπως λ.χ. παλαιό έμφραγμα και διάταση ή ανευρυσματοποίηση του μυοκαρδίου, όπως επίσης και εκείνοι με κληρονομικές καρδιακές παθήσεις (υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια, σύνδρομο μακρού Q-T κ.ά.) και εκείνους χωρίς εμφανές γνωστό πρόβλημα. Οι τελευταίοι είναι συνήθως άνθρωποι με αθηρωματικές πλάκες στα στεφανιαία αγγεία της καρδιάς, που ξαφνικά αποκλείουν το στεφανιαίο αγγείο και οδηγούν σε οξεία καρδιακή ισχαιμία. Η οξεία μυοκαρδιακή ισχαιμία συχνά οδηγεί στην ανάπτυξη κοιλιακής μαρμαρυγής ή κοιλιακής ταχυκαρδίας (αμφότερες κακοήθεις αρρυθμίες της καρδιάς).

(3) Τρόποι αποφυγής του αιφνίδιου θανάτου και αντιμετώπισής του

Για τους ασθενείς με γνωστή καρδιοπάθεια, που είναι πιθανό να οδηγήσει σε αιφνίδιο θάνατο, συχνά η λύση είναι η εμφύτευση ενός συστήματος (εμφυτευμένος απινιδωτής), που μπορεί να δώσει ένα ηλεκτρικό shock και να ανατάξει την αρρυθμία. Οπωσδήποτε, πέρα από την εμφύτευση της συσκευής απαιτείται η σωστή φαρμακευτική παρακολούθηση του ασθενούς και η λήψη μέτρων σωστής γενικότερης παρακολούθησής του. Οι άνθρωποι με καρδιακή ανεπάρκεια και φτωχή συσταλτικότητα του μυοκαρδίου (κλάσμα εξωθήσεως λιγότερο των 35%), κινδυνεύουν σημαντικά να πεθάνουν ξαφνικά και συχνά χρειάζονται απινιδωτή.

Οι ασθενείς χωρίς γνωστά συμπτώματα είναι δυστυχώς εκείνοι που αποτελούν για όλους εμάς τους καρδιολόγους τη μεγάλη πρόκληση. Χρειάζεται να γίνεται κάθε προσπάθεια περιορισμού της στεφανιαίας νόσου (συχνά και με τη χρήση στατινών), αποφυγή καπνίσματος και, όχι σπάνια, λήψη ενός αντιαιμοπεταλιακού παράγοντα, όπως η ασπιρίνη.

Οι ασθενείς χωρίς συμπτώματα, δηλαδή ο μεγάλος πληθυσμός των μέσων και μεγαλύτερων ηλικιών, ιδιαίτερα για τους άνδρες, χρειάζονται προσεκτική προληπτική μελέτη, ώστε να επισημανθούν στεφανιαία προβλήματα και άλλες παθήσεις, όπως λ.χ. υπερτροφία του μυοκαρδίου, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αιφνίδιο θάνατο.

Εδώ το μήνυμα είναι σαφές: εκείνοι με ιστορικό αιφνίδιου θανάτου οι οποίοι ανατάχθηκαν επιτυχώς, εκείνοι με ιστορικό στεφανιαίας νόσου, όπως επίσης και άνθρωποι με σακχαρώδη διαβήτη, καπνιστές και υπερλιπιδαιμικοί, χρειάζονται ένα επιμελή καρδιολόγο να τους μελετήσει συστηματικά και να τους προστατεύσει.

Συνεχείς προσπάθειες

Κλείνοντας αυτήν την εκλαϊκευμένη βραχεία ανάλυση του τεράστιου προβλήματος, του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου, χρειάζεται ίσως να επισημάνουμε ότι οι άνθρωποι των μεγάλων ηλικιών, μπροστά στον φόβο της μακρόχρονης ασθένειας, συχνά εύχονται να έχουν ως λύτρωση ένα αιφνίδιο θάνατο!  Μολονότι το προηγούμενο ως φιλοσοφική προσέγγιση ακούγεται ενδιαφέρον, εμείς οι καρδιολόγοι και επιμέρους οι ειδικοί της πρόληψης του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε ακατάπαυστα για να βελτιώσουμε τις μεθόδους ανίχνευσης εκείνων που συνιστούν ανθρώπους υψηλού κινδύνου.  Ήδη τα επιτεύγματα είναι τεράστια. Νέες μέθοδοι μελέτης των ασθενών και νέες συσκευές αναπτύσσονται ολοένα και περισσότερο και συμβάλλουν στην πρόληψη του προβλήματος.