Οι συναισθηματικές διακυμάνσεις στην κύηση και την λοχεία
Γράφει ο
Νικόλαος Τσόπελας
Ψυχίατρος, Επιστημ. Συνεργάτης ΥΓΕΙΑ- ΜΗΤΕΡΑ
Η εγκυμοσύνη και η λοχεία συνιστούν μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περίοδο για την γυναίκα, που χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές με σκοπό την προσαρμογή στις ανάγκες της κυήσεως και τον γονεϊκό ρόλο.
Τόσο οι απλοί άνθρωποι όσο και ειδικοί μιλούν συχνά για την ιδιαίτερη συναισθηματική συμπεριφορά της εγκύου και της λεχωίδας. Είναι λοιπόν ο εγκέφαλος της μητέρας υπεύθυνος για την αφηρημάδα, τα νεύρα, το άγχος και την ένταση των συναισθημάτων;
Η αλήθεια είναι ότι ο εγκέφαλος της μητέρας είναι ένα εργαστήριο προγραμματισμένων αλλαγών που αφορούν όχι μονάχα σε συναισθήματα, αλλά και συμπεριφορές.
Στην διάρκεια της κυήσεως παρατηρείται αυξανομένη ευαισθησία στις σωματικές αντιδράσεις του εμβρύου αλλά και ψυχοφυσιολογικές αλλαγές στην μητέρα που συνεχίζονται μετά τον τοκετό.
Στην λοχεία οι γυναίκες παρουσιάζουν εγρήγορση στα μηνύματα του νεογνού (κλάματα, φωνήματα, οσμές, βλέμματα, εκφράσεις) και σε απειλητικά ερεθίσματα. Η αυξανομένη ενασχόληση με το νεογνό λειτουργεί σαν ερέθισμα που προάγει την αφοσίωση της μητέρας, που είναι απαραίτητη για να καλυφθούν οι ανάγκες του νεογνού.
Οι μεταβολές αυτές δεν αφορούν μόνο στην κύηση και λοχεία αλλά φαίνεται πως είναι δομικές όπως δείχνουν μελέτες σε τρωκτικά. Σύμφωνα με νεότερα δεδομένα και οι πατέρες εμφανίζουν συμπεριφορές προσαρμογής στη αναμενόμενη έλευση του νεογνού.
Πολλές μελέτες δείχνουν τον ρόλο των στεροϊδών και άλλων ορμονών (κορτικοτροπίνες, ωκυτοκίνη, προλακτίνη) στη πλαστικότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος στην προγεννητική περίοδο. Επιπλέον εμφανίζονται αλλαγές στα συστήματα υποδοχέων ντοπαμίνης, που σχετίζονται με την ευχάριστη κινητοποίηση της μητέρας, ενώ άλλα κυκλώματα νευρομεταβιβαστών και δομές που σχετίζονται με την κοινωνικότητα, την φροντίδα και την διαχείριση συναισθημάτων παίζουν σημαντικό ρόλο.
Νευρο-απεικονιστικές έρευνες υποστηρίζουν την ενεργοποίηση περιοχών όπως ο προμετωπιαίος λοβός σε ερεθίσματα που απαιτούν άμεση προσοχή όπως απειλητικά μηνύματα. Ωστόσο, ενώ η αυξημένη εγρήγορση είναι μια εξελικτική απάντηση για την προστασία του κυήματος /νεογνού όταν οδηγεί σε αυξημένο άγχος και συναισθηματική αστάθεια προκαλεί ψυχοπαθολογία που απαντάται συχνά στις περιγεννητικές ψυχικές διαταραχές.
Περιοχές όπως ο ιππόκαμπος και οι αμυγδαλές που σχετίζονται με την μνήμη και τις συναισθηματικές αντιδράσεις υποδεικνύουν ένα μοντέλο για τις νευρογνωσιακές μεταβολές που μπορεί να αρχίζουν στην περιγεννητική περίοδο και να συνεχίζονται πέραν της αναπαραγωγικής ηλικίας.
Όλα αυτά τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι περιοχές του εγκέφαλου σημαντικές για την μητρική αφοσίωση, τον έλεγχο των συναισθημάτων και την ενσυναίσθηση στα ερεθίσματα που προκαλεί το νεογνό, συνδέονται με συμπεριφορές όπως η μητρική φροντίδα και προϊδεάζουν για την φυσιολογική ή παθολογική εξέλιξη της σχέσης γονέα – παιδιού.
Η αλήθεια είναι ότι ενώ οι περισσότερες αλλαγές είναι ευνοϊκές και προάγουν τη υγεία του κυήματος/νεογνού σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι δυσπροσαρμοστικές. Ωστόσο η κατανόηση ότι ο εγκέφαλος παρουσιάζει μεγάλη ευελιξία καθώς και η γνώση των λειτουργιών που καθιστούν την γυναίκα ευάλωτη στο στρες της περιγεννητικής περιόδου μπορεί να συμβάλλει στην πρόληψη της ψυχικής νοσηρότητας και στην ανάληψη μιας νέας εγκυμοσύνης.