Καρκίνος, διατροφή και μορφή θεραπείας

Γράφει ο
Καραφυλλίδης Ευμένης
Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Επιστημονικός Σύμβουλος Διατροφής ΜΗΤΕΡΑ

Ο στόχος του άρθρου, είναι να κατανοήσει ο αναγνώστης την συμβολή της διατροφικής υποστήριξης στη μάχη κατά του καρκίνου.

Αν πάσχετε από καρκίνο είναι πολύ πιθανό να λαμβάνετε κάποια μορφή θεραπείας όπως χειρουργική επέμβαση, ανοσοθεραπεία, χημειοθεραπεία ή /και ακτινοβολία, η οποία θα επηρεάσει τις διατροφικές σας συνήθειες και πιθανότατα το επίπεδο των λαμβανόμενων θρεπτικών συστατικών.

Η πρώτη προτεραιότητα σε κάθε πρόγραμμα διατροφής κατά τη διάρκεια της θεραπείας είναι να καλύπτει τις ανάγκες του οργανισμού σε θερμίδες και σε πρωτεΐνες. Αν κάποιο άτομο δεν τρώει αρκετά και εξατομικευμένα, ανάλογα με τη μορφή θεραπείας και τον τύπο καρκίνου, για να καλύψει αυτές τις θερμίδες και τα θρεπτικά συστατικά τότε θα αρχίζει να χάνει βάρος, μυϊκή μάζα, δύναμη και φυσική αντοχή. Αν υποβάλλεστε σε κάποια μορφή θεραπείας, είναι πάρα πολύ πιθανό να επηρεάσει τις διατροφικές σας συνήθειες και πιθανότατα το επίπεδο των λαμβανόμενων θρεπτικών συστατικών.

Τι κάνω στην έναρξη της θεραπείας;

Στην έναρξη της θεραπείας μπορεί να νιώθετε αρκετά καλά ώστε να συνεχίζετε να διατρέφεστε όπως πριν. Καθώς, όμως, η θεραπεία συνεχίζεται, κάποιες πιθανές παρενέργειες, (π.χ. απώλεια βάρους, ανορεξία, ενοχλήσεις στο στόμα και στο φάρυγγα, αλλαγές στη γεύση, ξηροστομία, ναυτία & έμετο, διαρροϊκές κενώσεις, δυσκοιλιότητα, κατάθλιψη), μπορεί να σας εμποδίσουν από το να λαμβάνετε τα θρεπτικά συστατικά που έχει ανάγκη ο οργανισμός σας.

Λόγω της θεραπείας σας, ίσως συναντήσετε κάποιες δυσκολίες στο να ακολουθήσετε μια κανονική-ισορροπημένη διατροφή. Επιπλέον, η εξέλιξη της ασθένειας και της θεραπείας σας, μπορεί να επηρεάσει την όρεξη σας και να κινδυνεύσετε από θερμιδικό και πρωτεϊνικό υποσιτισμό, παράγοντα που ευθύνεται για την επιδείνωση της κατάστασής σας αλλά και τη μη ολοκλήρωση της όποιας θεραπείας.

 Ο υποσιτισμός αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα;

Ο θερμιδικός και πρωτεϊνικός υποσιτισμός προκαλείται από ανεπαρκή λήψη τροφής, ή ανεπαρκή διατροφικό σχεδιασμό, ή ανεπαρκή απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών που απαιτούνται για την κάλυψη των μεταβολικών απαιτήσεων. Ο υποσιτισμός αυτός, αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα, εξασθενεί τον οργανισμό και μειώνει την ανοχή στη θεραπεία. Για αυτούς τους λόγους, οι ειδικοί επιμένουν στη σημασία της λήψης πρωτεϊνών και θερμίδων, καθώς επίσης και των βιταμινών και των ιχνοστοιχείων που είναι απαραίτητα.

Να είστε πολύ προσεκτικοί στις «δίαιτες-μόδα» και στα προϊόντα που υπόσχονται να «γιατρέψουν» την ασθένειά σας. Οι δίαιτες αυτές και τα «γιατροσόφια», σπάνια εφοδιάζουν τον οργανισμό σας με τις απαραίτητες θερμίδες, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Ακόμα και αν είστε υπέρβαρος, πρωταρχικός σας στόχος θα πρέπει να είναι, να διατηρήσετε το σωματικό σας βάρος, βελτιώνοντας ταυτόχρονα τις διατροφικές σας συνήθειες.

Με ένα καλό σχεδιασμό και με τα σωστά τρόφιμα θα είστε σε θέση να διατηρήσετε τις δυνάμεις και όλα τα θρεπτικά συστατικά στον οργανισμό σας τις περιόδους της θεραπείας. Είναι πολύ σημαντικό να μάθετε να προσαρμόζετε τη διατροφή σας στις εκάστοτε ανάγκες σας.

Η θρεπτική υποστήριξη στον καρκίνο, παίζει σημαντικό ρόλο;

Η θρεπτική υποστήριξη στον καρκίνο βελτιώνει την πρόγνωση, βελτιώνει την απάντηση και μειώνει τις επιπλοκές στη χειρουργική θεραπεία, την χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία. Έτσι, αυξάνει την επιβίωση και βελτιώνει την ποιότητα ζωής του ασθενούς, με στόχο να διατηρεί τις δυνάμεις του και να μην αλλάζει η καθημερινότητα του, μειώνοντας τις πιθανές παρενέργειες της όποιας θεραπείας. Έτσι, δεν χάνει συνεδρίες θεραπείας, ολοκληρώνοντας τες πιο εύκολα και χωρίς αναβολές με καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Άρα ο στόχος είναι να διατηρηθεί ικανοποιητική πρόσληψη όλων των θρεπτικών ουσιών καθ΄ όλη τη διάρκεια της θεραπείας.

Έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει διατροφική επίδραση σε όλες τις μορφές καρκίνου, κυρίως όμως στις παρακάτω: καρκίνος στο πάγκρεας, καρκίνος του μαστού, μελάνωμα, καρκίνος του οισοφάγου, καρκίνος του στόματος, καρκίνος του λάρυγγα, καρκίνος του πνεύμονα, καρκίνος του στομάχου, καρκίνος του προστάτη, καρκίνος του ήπατος, καρκίνος του παχέος εντέρου, καρκίνος των σιελογόνων αδένων, καρκίνος της χοληδόχου κύστεως, καρκίνος του τράχηλου της μήτρας, καρκίνος του ενδομήτριου, καρκίνος των ωοθηκών, καρκίνος των οστών, καρκίνος του εγκεφάλου, λευχαιμία, καρκίνος του νεφρού, καρκίνος της ουροδόχου κύστεως, καρκίνος του θυρεοειδούς.

 Τι είναι η Ανίχνευση Διατροφικού Κινδύνου, (Nutritional Risk Screening, NRS), στον Καρκίνο;

Η Ανίχνευση Διατροφικού Κινδύνου εκτιμά την υποθρεψία του ασθενούς και κατ’ επέκταση τις διατροφικές απαιτήσεις του, ανάλογα με τη μορφή θεραπείας και τον τύπο καρκίνο.

Πιο αναλυτικά, κατά τη διαδικασία ανίχνευσης συλλέγονται στοιχεία του διατροφικού προφίλ του κάθε ασθενούς, τα οποία αξιολογούνται με στόχο τη βελτίωση του διατροφικού του σχήματος και τη σωστή αντιμετώπιση πιθανής υποθρεψίας. Σε περίπτωση εντοπισμού διατροφικού προβλήματος, καθορίζεται η διατροφική παρέμβαση. Με αυτόν τον τρόπο, η Ανίχνευση Διατροφικού Κινδύνου συμβάλλει όχι μόνο στην ταχύτερη ανάρρωση αλλά και στη μέγιστη ανταπόκριση στη θεραπεία.

Σημειώνεται ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα εφαρμόζεται σε νοσοκομεία του εξωτερικού, βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και διεθνώς εδραιωμένες μεθόδους και έχει εγκριθεί από διεθνείς φορείς όπως την Αμερικανική Εταιρεία Παρεντερικής & Εντερικής Διατροφής (ASPEN) και την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Παρεντερικής & Εντερικής Διατροφής (ESPEN).

Σχετικά με τη χρήση των διατροφικών συμπληρωμάτων προτείνονται τα εξής:

Τα διατροφικά συμπληρώματα τις περισσότερες φορές δεν πρέπει να αντικαθιστούν αλλά να συμπληρώνουν όταν χρειάζεται, τα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά τρόφιμα της διατροφής. Τα διατροφικά συμπληρώματα δεν συστήνονται για την πρόληψη του καρκίνου.

Εάν σκέφτεστε να ξεκινήσετε να παίρνετε διατροφικά συμπληρώματα, ή εάν έχετε ήδη ξεκινήσει να τα χρησιμοποιείτε, επανεξετάστε όλα τα σκευάσματα μαζί με τον κλινικό διαιτολόγο σας. Διατροφικά συμπληρώματα πρέπει να συστήνονται και να συνταγογραφούνται, ύστερα από τη διάγνωση συγκεκριμένων ιατρικών παθήσεων, όπως η οστεοπόρωση, η σιδηροπενική αναιμία, όταν υπάρχει καρκινική καχεξία, μείωση του μυϊκού ιστού, πτώση του ανοσοποιητικού ή η τροφή δια του στόματος δεν είναι επαρκής.
Η χρήση των συμπληρωμάτων πρέπει να ορίζεται και να ελέγχεται από τον κλινικό διαιτολόγο μετά από προσεκτική αξιολόγηση.

Υπάρχουν περίοδοι στη θεραπεία ή νοσηλεία ενός ασθενούς που η σίτιση από το στόμα είναι ανεπαρκής ή και απολύτως αδύνατη, λόγω νόσησης ή ταυτόχρονης παρουσίας πολλών νοσημάτων στον ίδιο ασθενή. Αποτέλεσμα αυτού να μην καλύπτονται οι ανάγκες του οργανισμού σε θερμίδες, πρωτεΐνες και όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και ο ασθενής να οδηγείται σε υποθρεψία. Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που το σώμα νοσεί είναι απαραίτητο να μεριμνούμε για τη θρέψη του ασθενούς, αφού η υποθρεψία θα οδηγήσει στην αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος και θα σταθεί εν τέλει εμπόδιο στην όποια θεραπεία.

Στις περιπτώσεις που η σίτιση από το στόμα είναι ανεπαρκής προτείνεται, αρχικά, ο σωστός σχεδιασμός και η ένταξη σκευασμάτων ειδικής διατροφής – συμπληρώματα (από το στόμα) στο διαιτολόγιο του ασθενούς, στοχεύοντας στην κάλυψη των αναγκών του οργανισμού του, τη βελτίωση των δυνάμεων και τη διατήρηση του σωματικού του βάρους. Η φυσιολογική σίτιση από το στόμα είναι η προτιμότερη οδός και θα πρέπει να χρησιμοποιείται πάντα, εφόσον είναι δυνατόν. Είναι αναγκαίο να αναφερθεί ότι η καλύτερη διατροφική υποστήριξη θα προέλθει με το συνδυασμό κανονικής τροφής και συμπληρωμάτων, διότι τα διατροφικά συμπληρώματα δεν πρέπει να αντικαθιστούν τα φυσικά τρόφιμα, αλλά να συμπληρώνουν όταν χρειάζεται. Επίσης, η χρήση τους είναι αναγκαίο να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή και σχεδιασμό από το διαιτολόγο του ασθενούς και να πραγματοποιείται συχνά επανεξέταση για τη χορήγησή τους.

Στις περιπτώσεις που η δια του στόματος σίτιση είναι πιο δύσκολη (π.χ. λόγω μειωμένης λειτουργικότητας του πεπτικού σωλήνα ή μειωμένης ικανότητας κατάποσης κλπ.) περιορίζεται η θρεπτική υποστήριξη από αυτή την οδό, διότι συχνά δεν είναι δυνατόν να καλύψει το σύνολο των ενεργειακών απαιτήσεων του ασθενούς. Για το λόγο αυτό, ο ασθενής θα λάβει επιπλέον εντερική ή περιφερική παρεντερική ή ολική παρεντερική σίτιση, που αποτελούν μεθόδους τεχνητής διατροφής, στοχεύοντας στην πλήρη κάλυψη των αναγκών του. Ωστόσο, ακόμα και ως συμπληρωματική των άλλων μεθόδων, η από του στόματος διατροφή θα πρέπει να ενθαρρύνεται, εφόσον είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί και δεν θα δημιουργήσει επιπλοκή στην κατάσταση του ασθενούς.

Εντερική διατροφή: Η εντερική διατροφή πρέπει πάντοτε να προτιμάται από την παρεντερική, εφόσον αυτό είναι δυνατόν, αφού χρησιμοποιεί τον πεπτικό σωλήνα, δηλαδή τη φυσιολογική πεπτική οδό και παρουσιάζει λιγότερες επιπλοκές από την παρεντερική διατροφή. Οι οδοί χορήγησης της εντερικής διατροφής είναι η ρινική κοιλότητα (σίτιση μέσω ρινογαστρικού, ρινοδωδεκαδακτυλικού, ρινονηστιδικού καθετήρα), η κοιλιακή χώρα (σίτιση μέσω γαστρικού καθετήρα) και η νήστιδα (σίτιση μέσω νηστιδικού καθετήρα).

Μέθοδοι χορήγησης της εντερικής διατροφής:

Παρεντερική διατροφή: συστήνεται σε περιπτώσεις μη λειτουργικού πεπτικού σωλήνα (απόφραξη, ειλεός κλπ.), σε σοβαρή υποθρεψία, σε σοβαρές διάρροιες και άλλες καταστάσεις που καθιστούν αδύνατη τη χρήση του πεπτικού σωλήνα.

Οδοί χορήγησης της παρεντερικής διατροφής:

Α. Bolus χορήγηση: μιμείται τη φυσιολογική διατροφή, απαιτεί λιγότερο χρόνο και εξοπλισμό και παρέχει μεγαλύτερη ελευθερία στον ασθενή.
Β. Κυκλική ή συνεχής στάγδην χορήγηση: μας επιτρέπει να χορηγήσουμε με ασφάλεια μεγάλους όγκους εντερικής διατροφής (δηλαδή να πετύχουμε μεγάλους στόχους) μέσα στο 24ωρο, δεσμεύοντας όμως για πολλές ώρες τον ασθενή.

Οδοί χορήγησης της παρεντερικής διατροφής:

Α. Περιφερική χορήγηση (από περιφερική φλέβα)
Β. Κεντρική χορήγηση (από κεντρικό φλεβικό καθετήρα)

Στόχος της χρήσης των εναλλακτικών οδών σίτισης είναι η επαρκής θρεπτική υποστήριξη του ασθενούς, η διατήρηση των δυνάμεων του και η εξασφάλιση ποιοτικότερου τρόπου ζωής, βοηθώντας τον φυσικά να είναι ανθεκτικός και να καταφέρει να υποστηρίξει οργανικά τις εκάστοτε θεραπείες μειώνοντας έτσι τον χρόνο νοσηλείας και ανάρρωσης του. Και στην εντερική και παρεντερική σίτιση μπορούν να χορηγηθούν σκευάσματα ειδικής διατροφής, τα οποία θα δώσουν τις θερμίδες, τις πρωτεΐνες και τα λοιπά θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται ο οργανισμός σε μικρούς ή μεγάλους όγκους, ανάλογα με την ανεκτικότητα ή το είδος της σίτισης, και χωρίς να επιβαρύνουν άλλο το σώμα.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι το κόστος των μεθόδων αυτών καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία, εφόσον πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις.

Αξιολόγηση διατροφικής πληροφορίας

Τα άτομα που έχουν διαγνωσθεί με καρκίνο έχουν υψηλά κίνητρα για να βελτιώσουν την υγεία τους. Ενδιαφέρονται και αναζητούν συχνά πληροφορίες από ειδικούς, συζητούν με φίλους και την οικογένειά τους και αναζητούν πληροφορίες στο διαδίκτυο. Θέλουν να βρουν τρόπους να «νικήσουν» ή να μειώσουν τον κίνδυνο επανεμφάνισης του καρκίνου. Διαβάζουν ευρύτερα και κάνουν ερωτήσεις στην προσπάθειά τους να κάνουν υγιεινές – σωστές αλλαγές. Παρόλα αυτά, οι έρευνες που σχετίζονται με την επιβίωση από τον καρκίνο είναι ακόμα σε πρώιμα στάδια. Αξιόπιστες, βασισμένες σε έρευνες πληροφορίες, δύσκολα μπορεί να βρεθούν. Ο διαχωρισμός της πραγματικότητας από τη φαντασία, είναι σημαντική και κάτι που πρέπει να θυμάστε την επόμενη φορά που θα ακούσετε ή θα διαβάσετε κάτι σχετικό με τον καρκίνο το οποίο ακούγεται πολύ καλό για να είναι αληθινό. Η καλύτερη επιλογή είναι να στρέφεστε στην αναζήτηση αξιόπιστων πληροφοριών από πηγές με τεκμηριωμένες συστάσεις. Με την ενημέρωση διαθέσιμη παντού, είναι πιο σημαντικό από ποτέ όλοι να καταλάβουν, ότι δεν είναι όλες οι πληροφορίες εξίσου αξιόπιστες, και ότι μία μελέτη που δημοσιεύεται απλά σε μια εφημερίδα δεν αποτελεί ένδειξη για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με το πρότυπο ενός υγιεινού γεύματος ή της σωστής προσέγγισης.

Παρακάτω ακολουθούν κάποιες ερωτήσεις για τις οποίες θα ήταν ωφέλιμο να αναζητηθούν απαντήσεις από όλους όσοι ενδιαφέρονται να επιτύχουν μία πιο ολοκληρωμένη διατροφική πρόσληψη.

• Ξέρετε πώς να αξιολογείτε και να ερμηνεύετε τις διατροφικές πληροφορίες που διαβάζετε;
• Πρέπει να καταναλώνω μόνο τρόφιμα βιολογικής καλλιέργειας;
• Πώς ανεβάζω διατροφικά το σίδηρο και τη βιταμίνη C και ποιες είναι οι κύριες διατροφικές πηγές αυτών;
• Πώς θα αυξήσετε τις θερμίδες και την πρωτεΐνη που θα πρέπει να λαμβάνετε, όταν βρίσκεστε σε θεραπεία;
• Τι πρέπει να κάνω όταν υπάρχει μεγάλη απώλεια βάρους;
• Αντιστρέφεται η καρκινική καχεξία;
• Πρέπει να πάρω διατροφικά συμπληρώματα; Αν ναι, ποια και πόσα;
• Τι συμβάλλει στη χρόνια λοίμωξη;
• Η σωστή διατροφή έχει αντίκτυπο σε μοριακό επίπεδο;
• Τι πρέπει να κάνω σε περίπτωση εμφάνισης ουδετεροπενίας-λευκοπενίας (μείωσης των λευκοκυττάρων);
• Πως μπορώ να αντιμετωπίσω τη ναυτία, τον έμετο και τις διαρροϊκές κενώσεις;
• Τι κάνω όταν υπάρχει αλλοίωση στη γεύση και ξηροστομία;
• Πώς αντιμετωπίζω τις πιθανές ενοχλήσεις στο στόμα και τον φάρυγγα μετά από τη θεραπεία;
• Πώς πρέπει να προετοιμάζεται το φαγητό γενικά σε τέτοιες περιπτώσεις;
• Η φυσική δραστηριότητα θα μπορούσε να βοηθήσει στην αντοχή του σώματος κατά τη διάρκεια της θεραπείας κατά του καρκίνου;
• Ποιος ο ρόλος της διατροφής και του τρόπου ζωής στη μείωση του κινδύνου επανεμφάνισης του καρκίνου;

 Οι ασθενείς που έχουν θεραπευτεί χρειάζονται συμβουλές διατροφής;

Οι ασθενείς που έχουν θεραπευτεί χρειάζονται συμβουλές και κατευθύνσεις υγιεινού τρόπου διατροφής με στόχο τον έλεγχο άλλων παθολογικών καταστάσεων που συνυπάρχουν (καρδιακή ανεπάρκεια, σακχαρώδης διαβήτης, αρτηριακή υπέρταση κλπ) αλλά και την πρόληψη υποτροπής της νόσου ή της εμφάνισης άλλων μορφών καρκίνου. Έτσι, ο ρόλος του διαιτολόγου είναι κομβικός στην εκτίμηση, αντιμετώπιση και παρακολούθηση των διαταραχών της θρέψης των καρκινοπαθών.

Συνοπτικά, να θυμάστε τα εξής:

• Η διατροφική παρέμβαση είναι υψίστης σημασίας.
• Η διατροφή μόνη της δεν είναι επαρκής αλλά είναι ουσιώδης μαζί με την όποια θεραπεία κρίνει ο θεράπων ιατρός.
• Βοηθά στην αντιμετώπιση κάποιων πιθανών παρενεργειών πχ: απώλεια βάρους, απώλεια δύναμης, ανορεξία, αλλαγές στην γεύση, ναυτία, διαρροϊκές κενώσεις, δυσκοιλιότητα, ενοχλήσεις στα άνω και κάτω άκρα, κατάθλιψη.
• Αυξάνει την επιβίωση και βελτιώνει την ποιότητα ζωής του ασθενούς με στόχο να διατηρεί τις δυνάμεις του καθόλη την διάρκεια της θεραπείας.

Η επιστήμη της διαιτολογίας παρέχει τη δυνατότητα η αντιμετώπιση του ασθενούς να γίνεται πιο ολοκληρωμένη, ταχεία, εξατομικευμένη και επιτυχημένη.